Yazım (İmla) Kuralları
C.
YAZIM (İMLA) KURALLARI
a.
Büyük harflerin yazımıyla ilgili bazı kurallar:
* Belli bir tarih bildiren ay, gün
adları büyük harfle başlar.
23 Ekim 1923 Cuma günü
* Ay ve gün adları yanlarında sayı
olmadan kullanıldıklarında küçük harfle başlayarak yazılır.
Bu yıl şubat ve mart ayları çok soğuk
geçti.
* Kişi adlarından önce ve sonra gelen
saygı sözleri, unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlar.
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk,
Sayın Ali Kaya, Ahmet Bey, Dursun Efendi, Doktor Behcet Uz, Mareşal Fevzi
Çakmak, Prof. Dr. Talât Tekin, Deli İbrahim, Avcı Mehmet Paşa vb.
* Akrabalık bildiren sözcükler başa
gelmediği sürece büyük harfle başlamaz:
Zeynep teyze - Ahmet dayı
Dayı Ahmet - Baba Kemal
* Millet, kavim, boy, oymak, din,
mezhep isimleri ve bunlara mensup olanlara verilen isimler büyük harfle başlar:
Türk, Türkler, Yunan, Alman, Arap...
Oğuz, Kazak, Tatar, Özbek, Tacik...
Müslüman, Musevî, Hıristiyan...
Müslümanlık, İslâm, Musevîlik,
Hıristiyanlık...
Şiilik, Budizm, Malikîlik,
Hanefîlik...
Hanefî, Şafiî, Alevî, Budist,
Katolik...
* Dil ve lehçe isimleri büyük harfle
başlar:
Türkçe, Farsça, Fransızca, Macarca,
Fince…
* Yön bildiren kelimeler bir bölge
veya ülke adından önce gelirse büyük, sonra gelirse küçük yazılır.
Kuzey Kıbrıs'a tatile gittik.
Kıbrıs'ın kuzeyine tatile gittik.
Doğu Anadolu'nun coğrafyası...
Anadolu'nun doğusundaki dağlar...
* Gezegen ve yıldız adları büyük
harfle başlar. Ancak dünya, güneş ve ay kelimeleri terim olarak kullanılıyorsa
özel isim olduğu için büyük; diğer anlamlarında kullanılıyorsa cins ismi olduğu
için küçük harfle başlar:
Ay'ın yakından çekilmiş fotoğrafları
insanlığı pek şaşırtmıştı.
Şair sevgilisinin yüzünü aya benzetir.
Yazın Güneş ışınları Dünya'ya dik
olarak gelir.
Sabahtan beri dünya kadar yer
dolaştık.
b.
Sayıların yazımıyla ilgili bazı kurallar:
*
Sayılar rakamla da yazıyla da yazılabilir. Bununla ilgili kesin bir
kural olmamakla beraber uygulamada edebî karakter gösteren sayılar yazıyla
yazılır.
Otuz beş yaş şiirini çok severim.
İki hafta sonra mahalleden
taşınacağız.
* Buna karşılık ölçü ve istatistiksel
veri ifade eden sayılar rakamla yazılır. 100 lira, 15 kilogram, 20 metre, 150
kilometre
* Saat ve dakikalar metin içinde
yazıyla da yazılabilir. On ikiye beş
kala, beşe çeyrek kala, yediyi on üç geçe vb.
* Sıra sayıları rakamla da yazıyla da
yazılabilir. Rakamla yazıldığında, rakamdan sonra nokta konur veya rakamdan
sonra kesme işareti konularak ek yazıyla yazılır.
3. gün, 5. sıra, 6. madde; 3'üncü gün,
5'inci sıra, 6'ıncı madde vb.
* Üleştirme sayıları yazıyla
gösterilir İkişer, üçer, onar, beşer beşer, ikişer ikişer vb.
* Birden fazla sözcükten oluşan
sayılar ayrı yazılır.
Bir yıl üç yüz altmış beş gündür.
saat dokuzu beş geçe vb.
c.
Ek olan -ki ile bağlaç olan "ki"nin yazımı:
* Türkçede ek olan- ki kendisinden
önce gelen sözcüğe bitişik yazılır.
Sınıftaki çocuk / elindeki kitap =Sıfat
yapan "-ki" eki
Elindekini masaya bıraktı.=İlgi zamiri
olan "-ki" eki
* Bağlaç olan "ki" bağımsız bir sözcük
olarak daima ayrı yazılır.
Soğuk su içme ki hasta olmayasın.
Bir de baktım ki kimse kalmamış.
Ben yorulmadım ki.
d.
Ek olan -de ile bağlaç olan "de"nin yazımı:
* Türkçede ek olan -de kendisinden
önce gelen sözcüğe bitişik yazılır.
Elinde mavi bir çanta vardı.
Etrafında kimse yoktu.
Ne ben senin köyünde edebilirim, ne
sen benim obamda.
* Ek olan - de, bağlı olduğu sözcüğün
son hecesine ünsüz benzeşmesi bakımından uyar. - de / - da ekleri -te / -ta'ya
dönüşür.
Sokakta yalnız yürüyordu.
Aradıklarını bu kitapta bulabilirsin.
* Cümle içinde dahi anlamına gelen
"de, da" bağlacı bağımsız bir sözcük olarak ayrı yazılır.
Gel Osman'ım, otur da yemek ye.
Zeynep akıl etti de başına bir kova su
döktü.
e.
Birleşik sözcüklerin yazımı ile ilgili bazı kurallar:
Türkçede birleşik sözcükler genelde şu
yollarla oluşturulur:
1. İki sözcüğün araya ek alamayacak
biçimde birleşmesiyle oluşurlar:
Açıkgöz - Hanımeli
2. En az birisinin gerçek anlamının
dışında kullanılmasıyla oluşurlar: ateşböceği, yerelması, adamotu vb.
3. Ses aşınmasıyla (ünlü düşmesiyle)
oluşurlar:
cuma-ertesi cumartesi
kahve-altı kahvaltı
pazar- ertesi pazartesi vb.
Birleşik
Sözcüklerin Yazımı:
Birleşik sözcüklerin bir kısmı bitişik
bir kısmı da ayrı yazılır.
A.
Bitişik yazılan birleşik sözcükler
1. Ses düşmesine (aşınmasına) uğrayan
birleşik sözcükler bitişik yazılır.
kahve-altı - kahvaltı
pazar- ertesi - pazartesi
sütlü-aş - sütlaç
ne asıl - nasıl
kayın-ana - kaynana vb.
azletmek, emretmek, hükmolunmak,
nakletmek vb.
2. Birleşme sırasında benzetme yoluyla
anlam değişmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır.
aslanağı (bitki), gelinparmağı (üzüm),
aslanpençesi (bitki), kuşburnu (bitki), deveboynu (boru), itdirseği (arpacık),
kızılkanat (balık) vb.
3. Birleşik fiiller bitişik yazılır
düşünebilmek, yapabilmek, uyuyakalmak,
gidedurmak, çıkagelmek, uçuvermek vb.
4. Ev, ocak ve yurt kelimeleriyle
kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır:
Bakım evi, aş evi, radyo evi, sağlık
ocağı, öğrenci yurdu…
B.
Ayrı yazılan birleşik sözcükler
1. Etmek, olmak, vb. yardımcı
fiillerle kurulan birleşik fiillerde, isim herhangi bir ses düşmesine uğramazsa
bu tür birleşik fiiller ayrı yazılır.
arz etmek, alay etmek, not etmek söz
etmek, yok olmak, ilan etmek vb.
2. Birleşme sırasında anlam
değişikliği olmayanlar ayrı yazılır.
ada balığı, kırlangıç balığı, iskele
kuşu, Ankara keçisi, ardıç otu, sakız ağacı, ateş çiçeği, kuş üzümü, çavuş
üzümü, kuru fasulye vb.
3. Sıfat tamlaması yapısındaki
birleşik sözcükler ayrı yazılır.
akar amber, çalar saat, döner ayna,
döner kapı, yatar koltuk, çıkmaz sokak, yazar kasa, görünmez kaza vb.
Not: Birleşik sözcükler ile ayrı
yazılan birleşik sözcükler için Türk Dil Kurumu yayınlarından Yazım Kılavuzu'na
bakınız.
* Kısaltmalardan sonra gelen çekim
ekleri kesme ile ayrılır. Ekler son harfin okunuşuna göre belirlenir; kelimenin
uzun şeklinin okunuşuna göre değil:
MEB'e, TBMM'nin,
TCDD'ne değil TCCD'ye, İTÜ'nden değil İTÜ'den
Ekleyen : Editör 3